Όλως παραδόξως δε γίνεται καμία αναφορά στον άλλο οργανισμό που βοήθησε τα μέγιαστα στην αποκατάσταση των προσφύγων ,στον Ερυθρό Σταυρό.
Ίσως κάποιοι να έκριναν ότι θα ήταν πολύ για τα ελληνόπουλα να πάρουν δύο πληροφορίες ταυτόχρονα.
Ας δούμε λοιπόν… ,Η ΕΑΠ ιδρύθηκε το 1923 με πρώτο της πρόεδρο τον Αμερικανό Henry Morgentau, πρώην πρεσβευτή στην Κωνσταντινούπολη. Η ΕΑΠ προικοδοτήθηκε με το συνολικό ποσό των 12.300.000 λιρών Αγγλίας, που χορηγήθηκε ως δάνειο στην Ελλάδα από ξένους τραπεζιτικούς κύκλους για την αντιμετώπιση του προσφυγικού προβλήματος. Της μεταβιβάστηκαν επίσης από τα Υπουργεία Γεωργίας και Πρόνοιας όλες οι δικαιοδοσίες που είχαν σχέση με την αποκατάσταση των προσφύγων. Παράλληλα, το ελληνικό κράτος ανέλαβε την υποχρέωση να εκχωρήσει στην Επιτροπή, με πλήρεις τίτλους κυριότητας, εκτάσεις γης που άγγιζαν τα 5.000.000 στρέμματα.
Το έργο της ΕΑΠ ήταν εξαρχής εξαιρετικά δύσκολο. Αφενός έπρεπε να βρεθούν τα κατάλληλα μέρη, ώστε να εγκατασταθούν οι αγρότες πρόσφυγες και να τους δοθεί επίσης κλήρος καθώς και ο κατάλληλος εξοπλισμός για να καλλιεργήσουν τη γη. Αφετέρου, οι αστοί πρόσφυγες έπρεπε να εγκατασταθούν γύρω από πόλεις και να βρουν δουλειά. Η αστική αποκατάσταση όμως αποδεικνύονταν αφάνταστα δύσκολη στην πράξη, καθώς οι αστοί αποτελούσαν το 42% των προσφύγων, ενώ στην Ελλάδα ο αστικός πληθυσμός δεν ξεπερνούσε το 23%. Κι όλα τα παραπάνω έπρεπε να διευθετηθούν κατεπειγόντως, αφού στα στρατόπεδα υποδοχής πολλοί πρόσφυγες πέθαιναν καθώς τους έλειπαν τα στοιχειώδη, ενώ ο εξανθηματικός τύφος τους θέριζε.
Παρά τις δυσκολίες όμως, το προσωπικό της ΕΑΠ προσπάθησε από την πρώτη κιόλας στιγμή να διαχειριστεί την κατάσταση. Κατανέμοντας τη δουλειά σε πέντε ανεξάρτητες Διευθύνσεις Εποικισμού και με προσωπικό που άγγιξε κάποια στιγμή τα 2.000 άτομα, η ΕΑΠ εξελίχθηκε ταχύτατα σε έναν παντοδύναμο μηχανισμό. Σύντομα τα πρώτα αποτελέσματα ήταν γεγονός. Η αγροτική εγκατάσταση των προσφύγων προχώρησε σημαντικά και τη διετία 1925-1926 το μεγαλύτερο μέρος του αρχικού στόχου της παραγωγικής εγκατάστασης 145.000 αγροτικών προσφυγικών οικογενειών είχε επιτευχθεί. Τα χρήματα του δανείου είχαν υλοποιήσει το σκοπό για τον οποίο είχαν διατεθεί. «Το άψυχον του δανείου, οι πρόσφυγες το ενεψύχωσαν με την ζωτικότητά των, την οποίαν έκρυβαν εις τας φλέβας των ως πολύτιμον θησαυρόν… και κατόρθωσαν οι άνθρωποι αυτοί να μεταβάλλουν την ελληνικήν ύπαιθρον εις μίαν τελεσιουργίαν που γεννά θαυμασμόν και σκορπά την αισιοδοξίαν διά το μέλλον ολοκλήρου της χώρας», έγραφε η Εφημερίς των Βαλκανίων στις 26 Ιανουαρίου 1927.
Αντίθετα, η αστική αποκατάσταση βρισκόταν στα τέλη της δεκαετίας του 1930 ακόμη σε εξέλιξη. Αν και ο αρχικός σχεδιασμός προέβλεπε την αποκατάσταση 125.000 αστικών προσφυγικών οικογενειών, το 1930 υπήρχαν ακόμη περίπου 30.000 οικογένειες που εξακολουθούσαν να ζουν σε καταυλισμούς. «Χιλιάδες προσφυγικών οικογενειών ενδιαιτώνται εις τρώγλας, εις καλύβας, παράγκας και οπάς της γης ή εις στενόχωρα και ακατάλληλα οικήματα» παρατηρούσε με θλίψη η Εφημερίς των Βαλκανίων, στις 22 Ιανουαρίου 1928. Το ζήτημα της αστικής αποκατάστασης των προσφύγων παρέμεινε τελικά ανοικτό για πολλές δεκαετίες ρίχνοντας μια μόνιμη σκιά στην πορεία του προσφυγικού ζητήματος στην Ελλάδα.
Δεν έλειψαν όμως και οι κατηγορίες εναντίον των υπευθύνων για την προσφυγική εγκατάσταση. Στις εφημερίδες της εποχής έκαναν αρκετά συχνά την εμφάνισή τους άρθρα που αποκαλούσαν την προσφυγική υπόθεση επικερδή «επιχείρηση» και κατηγορούσαν την ΕΑΠ για ατασθαλίες, χαρακτηρίζοντάς την ως «κράτος εν κράτει». Ταυτόχρονα ζητούσαν τη σύσταση Κοινοβουλευτικής Επιτροπής για τη διερεύνηση των καταγγελιών. Το Ελληνικό Κοινοβούλιο σε έξι διαδοχικές συνεδριάσεις του, το Μάιο του 1925 αλλά και σποραδικά σε διάφορες άλλες χρονικές περιόδους, ασχολήθηκε εκτεταμένα με τις κατηγορίες που διατυπώνονταν εναντίον της ΕΑΠ. Σε μια από αυτές, ο βουλευτής Ν. Κωνσταντόπουλος με μια φορτισμένη ομιλία του απαίτησε από τον Έλληνα Πρωθυπουργό «όπως βροντοφωνήση προς την Επιτροπήν Αποκαταστάσεως, έν μεγαλόστομον Άλτ».
Όμως και οι ίδιοι οι πρόσφυγες διαμαρτύρονταν για τις ενέργειες της ΕΑΠ κάνοντας λόγο για απάτες σε βάρος τους με τη συμμετοχή ενίοτε και προέδρων των προσφυγικών συνοικισμών. Πολλά σπίτια κατέρρεαν αμέσως, οι πρόσφυγες χρεώνονταν με αμάξια που δεν τα έπαιρναν ποτέ και με ζώα που ψοφούσαν γρήγορα. Για τον Προϊστάμενο του Εποικιστικού Γραφείου Κοζάνης, μάλιστα, πλήθος ήταν οι καταγγελίες πως συμπεριφερόταν σκαιότατα στους πρόσφυγες, ενώ απουσίαζε τουλάχιστον είκοσι ημέρες το μήνα από την εργασία του, με αποτέλεσμα τα 2/3 των χωραφιών της περιοχής να παραμένουν χέρσα. Σύμφωνα επίσης με τον Μακεδόνα βουλευτή Ν. Κουμπαρούσο, στις Νέες Χώρες η ΕΑΠ είχε υποκαταστήσει το κράτος ενώ οι υπάλληλοί της, που αμοίβονταν με παχυλούς μισθούς, αρνούνταν να λογοδοτήσουν στις ελληνικές αρχές θεωρώντας πως υπάγονται απευθείας στην ΚτΕ. Στις κατηγορίες εναντίον του διεθνούς οργανισμού ήρθαν να προστεθούν και εκείνες για υποδαύλιση των συγκρούσεων ανάμεσα σε πρόσφυγες και γηγενείς, αφού η ΕΑΠ δεν είχε κατορθώσει να λύσει το ζήτημα της διανομής των γαιών με δίκαιο τρόπο. Διατυπώνονταν επίσης υπαινιγμοί για εξυπηρέτηση των πολιτικών συμφερόντων των Αντιβενιζελικών. «Τα 9/10 των εργολάβων των προμηθειών του Εποικισμού είναι ως άτομα Αντιβενιζελικοί», καυτηρίαζε ο αρθρογράφος της Εφημερίδος των Βαλκανίων (13 Αυγούστου 1925).
Οι κατηγορίες αυτές προκάλεσαν αναταραχή στον προσφυγικό κόσμο, συγκλήθηκε μάλιστα και έκτακτο Παμπροσφυγικό Συνέδριο το καλοκαίρι του 1925, το οποίο ζήτησε την αυστηρή τιμωρία των υπευθύνων. Η εφημερίδα της Θεσσαλονίκης Φως ξεκίνησε εκστρατεία για τη διαλεύκανση των σκανδάλων, δημοσιεύοντας στην πρώτη σελίδα της και μέσα σε πλαίσιο τα εξής: «Πρόσφυγες, προσέλθετε όλοι. Όσοι εκ των προσφύγων ηναγκάσθησαν να δώσωσιν εις τρίτους χρήματα διά να αποκτήσωσι στέγην, παρακαλούνται χάριν του γενικωτέρου προσφυγικού συμφέροντος να προσέλθωσι προς τον κ. Εισαγγελέα να καταγγείλωσι τους λαβόντας». (6 Δεκεμβρίου, 1924).
Τον Αύγουστο του 1925 ξέσπασε τελικά ανοιχτή διαμάχη ανάμεσα στο ελληνικό κράτος και την ΕΑΠ. Η κυβέρνηση, έχοντας επηρεαστεί από τις καταγγελίες της κοινής γνώμης κατά της Επιτροπής, οδήγησε στη στρατιωτική δικαιοσύνη τον Διευθυντή του Εποικισμού και τους Αρχιμηχανικούς με την κατηγορία της κατάχρησης. Όταν όμως η ΕΑΠ προέβαλε το Πρωτόκολλο του 1923, σύμφωνα με το οποίο καμιά ελληνική αρχή δεν μπορούσε να ελέγξει τις συμβάσεις που υπέγραφαν οι λειτουργοί της, η κυβέρνηση απαίτησε την παραίτηση των δύο Ελλήνων μελών της ΕΑΠ. Η διαμάχη διευθετήθηκε τελικά μετά από συνάντηση που είχε ο υπουργός των Εξωτερικών Ρέντης με τον πρόεδρο της ΕΑΠ C.P.Howland, προκάλεσε όμως προσωρινή αναστολή του εποικιστικού έργου.
Μέσα σε αυτό το κλίμα η ΕΑΠ, χωρίς να έχει ολοκληρώσει το έργο της, μεταβίβασε στη διάρκεια του 1930 τις αρμοδιότητές της στην κυβέρνηση Βενιζέλου και διαλύθηκε. Αξιολογώντας την προσφορά της στη διάρκεια των επτά ετών της δράσης της, δε μπορεί κανείς να μην παραδεχθεί πως πραγματοποίησε ένα κολοσιαίο έργο σε συνθήκες κάθε άλλο παρά ευνοϊκές. Σε ελάχιστες περιπτώσεις παρεξέκλινε από τον αρχικό σχεδιασμό της, ενώ η όλη δραστηριότητά της κινήθηκε σε επαγγελματικά πρότυπα. Ακόμη και οι καταγγελίες εναντίον στελεχών της μπορούν να γίνουν κατανοητές, αν αναλογισθεί κανείς πως η ΕΑΠ αποτέλεσε για τη δεκαετία του 1920 ένα είδος Υπερυπουργείου που διαχειρίσθηκε τεράστια οικονομικά κονδύλια και ένα άνευ προηγουμένου ανθρωπιστικό δράμα. Η ΕΑΠ συνέδεσε την πορεία της με την αναγέννηση της κατεστραμένης Ελλάδας και την αναζωογόνηση των Νέων Επαρχιών της. Το Μάιο του 1929 ο τότε Αντιπρόεδρός της John Campbell, περιέγραψε σε έκθεσή του το έργο που είχε συντελεσθεί: «Δεν είναι υπερβολή να πούμε ότι όταν επισκέπτεται κανείς τους προσφυγικούς συνοικισμούς των πόλεων της Μακεδονίας και της Θράκης, έχει την εντύπωση ότι η Ελλάδα πήδησε με ένα βήμα από τον 17ο στον 20ό αιώνα… Η όψη της χώρας άλλαξε βαθειά. Παντού βλέπει κανείς τη χαρά στα πρόσωπα των προσφύγων… τα δείγματα προόδου είναι φανερά παντού. Νέες οικοδομές που χτίσθηκαν από τους ίδιους τους πρόσφυγες, αύξηση των κτηνών, καλλιέργεια σιτηρών ανώτερης ποιότητας, χρήση σύγχρονων μεθόδων καλλιέργειας. Εξαιρετικά σχολεία και εκκλησίες χτίστηκαν και χτίζονται… Είμαι βέβαιος ότι οι πρόσφυγες θα γίνουν παράγοντες προόδου στην Ελλάδα».
Η διεκπεραίωση της προσφυγικής αποκατάστασης στην Ελλάδα υπήρξε σίγουρα μια από τις πρωτοβουλίες που προέβαλαν με κολακευτικά σχόλια το έργο της ΚτΕ. Οι υπάλληλοι του διεθνούς οργανισμού μπορούσαν ασφαλώς να καυχώνται για την επιτυχία του έργου τους. Τελικά το αποκαλούμενο «ελληνικό θαύμα» αποδείχθηκε από τις ελάχιστες «μαγικές» κινήσεις της ΚτΕ στις δυόμισι περίπου δεκαετίες της δράσης της.
Το φιλμ είναι για τον πρόεδρο της ΕΑΠ και παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρ'ότι είναι στα αγγλικά.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου